W kolejnym artykule z cyklu "Odporność" znajdziecie odpowiedzi na pytania: dlaczego dzieci chorują i czy może mogą nie chorować wcale? Będzie też kilka słów o układzie odpornościowym, by w końcu dojść do sedna sprawy, jak zbudować odporność, by chorować mało i lekko. Na podstawie doświadczeń własnych oraz książek o odporności Marcina Korczaka (Pan Tabletka). Z myślą przewodnią w tle - zdrowy rozsądek i balans. Zapraszam do zmiany perspektywy na chorowanie i zdrowienie naszych dzieci!

Co to jest pamięć immunologiczna?

To może być odkrywczy akapit. Dla mnie po przerobieniu książek “Pana Tabletki”, które serdecznie polecam, taki właśnie był - otworzył oczy, uspokoił i pomógł w lepszym zrozumieniu mojego dziecka. No to zaczynamy!:)

Dziecko rodzi się z pewną wrodzoną odpornością, którą dostaje jakby w prezencie od mamy (na który ma wpływ przebieg ciąży oraz karmienie naturalne itp.). Ale to nie wszystko, a wręcz dopiero początek, bo przychodzi taki czas, że dziecko jednak zaczyna chorować, najczęściej, gdy rozpoczyna swoją przygodę ze żłobkiem/przedszkolem. I tu należy postawić wykrzyknik. Bowiem choroba, o ile nie ma ciężkiego przebiegu, nie kończy się powikłaniami, nie musi być postrzegana jako największe zło. Kiedy dziecko choruje - jego układ odpornościowy walczy, by ostatecznie wygrać, czyli wyzdrowieć. Każda taka walka zostaje zapisana w jego tzw. "pamięci immunologicznej". Do pamięci wrodzonej zostają więc dołączone kolejne elementy-moduły wiedzy (wzorce i schematy postępowania). Oznacza to, że poprzez doświadczenie, czyli choroby, układ odpornościowy dziecka nabiera dojrzałości i staje się silniejszy na przyszłość. Zdrowienie jednak trwa, bo jest to proces - regeneracja i wzmocnienie układu odpornościowego. Po regeneracji odporność może być wyższa niż przed chorobą. Także może warto nawet cieszyć się z każdej lekkiej infekcji?

W ramach wyjaśnienia lekkie infekcje to takie, które nie kończą się antybiotykiem ani pobytem w szpitalu. W ramach norm medycznych takich lekkich infekcji może być rocznie nawet 10. Istnieje taka jednostka chorobowa jak wrodzony niedobór odporności, ale na szczęście dotyczy on małego odsetka chorujących dzieci i jest diagnozowany przez immunologa i hematologa. Natomiast alergie, astma czy mononukleoza to choroby, których przebieg może mocno uszkodzić układ odpornościowy i również wymagają konsultacji ze specjalistą. Problemy laryngologiczne - powiększony 3 migdałek czy migdałki podniebienne to również tematy do indywidualnej diagnostyki z laryngologiem.

To co istotne, nie jesteśmy w stanie tego procesu dojrzewania układu odpornościowego przyspieszyć ani sztucznie tą pamięć immunologiczną uzupełnić np. przez suplementy. One owszem mobilizują (stymulują) układ odpornościowy, ale nie dodają do pamięci immunologicznej żadnych dodatkowych modułów. Jest to więc działanie, które czasowo zwiększa wydajność układu odpornościowego. Natomiast rozwijanie pamięci poprzez chorowanie i szczepienia to stymulowanie odporności do nauki, co przynosi długoterminowe korzyści.

Poza zwykłym chorowaniem rozwijamy/rozszerzamy pamięć immunologiczną właśnie poprzez szczepienia, dzięki którym system immunologiczny analizuje wiedzę ze szczepionki i wprowadza do pamięci immunologicznej informacje jak z daną chorobą wygrać. Celem szczepień jest zatem ochrona przed ciężkim przebiegiem choroby i jej ewentualnymi powikłaniami.

Podsumowując: "Dzieci w wieku przedszkolnym chorując i zdrowiejąc nabierają odporności na całe życie". Nie zwalnia to jednak nas-rodziców z trzymania ręki na pulsie - czujność jest bardzo ważna. W przypadku zbyt częstych infekcji czy takich które niepokoją można wykonać diagnostykę, by sprawdzić czy w organizmie dziecka są niedobory, które warto uzupełnić. Rozsądna kontrola sytuacji przede wszystkim!

O odporności bez przesady - Naturalna Piramida Odporności

Poniżej nasza piramida budowania odporności. Może wydawać się oczywista. A o oczywistych rzeczach - też trzeba pisać. Niech posłuży jako taka przypominajka. To co wiemy to jedno, a co nam się udaje zrobić i nie zapomnieć to drugie :). Warto o budowaniu odporności myśleć w sposób prosty, ale kompleksowy - odporność stymulujemy poprzez zestaw wielu prostych czynników. Dotyczy to nie tylko dzieci, ale i dorosłych. Choć fundament ten sam to działania dostosowujemy do wieku.
Zdrowy rodzic - zdrowe dziecko.

1. Dieta

W temacie diety powstanie niebawem osobny artykuł. W skrócie: dieta zdroworozsądkowa - różnorodna, zbilansowana - wszystkiego po trochę. Dbamy o to, by produkty na naszym talerzu były wysokiej jakości. Choć dobre, wartościowe produkty kosztują, a przygotowanie z nich dobrej potrawy zajmuje czas, to jest to cena naszego zdrowia, dobrego samopoczucia i wyższej jakości życia. Dieta wpływa na prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka. Chcemy żyć zdrowo i długo - jedzmy mądrze :)

2. Woda

Mówiąc o wodzie bierzemy pod uwagę 3 czynniki: jakość, ilość, częstotliwość.
Dobra woda to podstawa. Pamiętajmy, aby pić wodę filtrowaną. Woda z kranu wymaga zazwyczaj przefiltrowania w zależności od regionu w jakim mieszkamy. Istnieją jednak filtry z minerałami. Warto o tym pamiętać, bo gdy woda nie zawiera tych minerałów, to dobrze dodatkowo dostarczyć je organizmowi poprzez np. suplementacje elektrolitów. Zachęcam również, by na ile to możliwe, nie pić regularnie wody z butelek plastikowych. Liczne badania dowodzą o szkodliwym działaniu plastiku na nasze zdrowie.
Dzienne zapotrzebowanie na wodę dla dorosłych to ok 2 litry, z lekką różnicą w zależności od płci, wieku, aktywności fizycznej, temperatury powietrza czy stanu zdrowia. Zapotrzebowanie na wodę u dzieci zależy od wieku i wagi.
Generalnie można obliczyć zapotrzebowanie na wodę przyjmując, że na 1kg masy ciała powinno się wypijać 0,02 litra wody. Przyjmijmy to jednak za totalne minimum i pijmy wody dużo - mało, ale często.
Pamiętajmy, że sok, napój, herbata czy kawa to nie woda i nie zastępuje wody w żaden sposób.

3. Sen

Warunki dobrego snu:

• odpowiednia pora (dobrze spać codziennie w tych samych porach. Przykładowo - późniejsze wstawanie w weekend rozregulowuje organizm)

• odpowiednia długość

• lepiej nie zjadać ciężkiej kolacji przed snem, warto posilić się lekką kolacją najlepiej minimum godzinę przed spaniem (oczywiście zaleca się kilka godzin wcześniej zjeść kolację, ale dziecko zazwyczaj jednak szybko jest głodne, dlatego proponowana choć godzina przerwy)

• poduszka - dostosowana do wieku dziecka

• kołdra dostosowana do pory roku (lepiej cieńsza niż za gruba)

• piżama i skarpetki - dostosowane do preferencji i temperatury ciała dziecka czy dorosłego. Łatwo o przegrzanie!

• otwarte drzwi sypialni, by wentylować pomieszczenie lepiej i szybciej

• przewietrzenie sypialni przed snem

• brak telefonu ani innych włączonych urządzeń komputera, TV w sypialni
  

4. Temperatura - nie przegrzewanie a hartowanie

Mówi się, że optymalna temperatura powietrza w domu w ciągu dnia powinna oscylować około 21 stopni, a w nocy około 19 stopni.

Nie przegrzewać a hartować! By to uczynić regulujmy temperaturę powietrza w domu w oparciu o wskaźnik termometru. Zalecamy:

• częste wietrzenie domu, gdy na zewnątrz temperatura jest niższa niż w domu, a powietrze świeższe

• wietrzyć sypialnie przed snem

• nie zbyt gruba pościel i poduszka

Ubiór - łatwo przegrzewamy swoje dzieci
Zasada jest taka, że dziecko ubieramy tak jak siebie, a nawet trochę cieniej, bo dzieci szybciej się przegrzewają niż dorośli, a co za tym idzie, szybciej się odwadniają. Polecam ubiór na cebulkę - to zawsze się sprawdza. Można coś zdjąć, a potem dodać. Najszybszy sposób na sprawdzenie czy dziecku jest zimno - poprzez dotyk karku (szyi). Jeśli jest ciepły to znaczy, że dziecku jest ciepło, a gdy spocony to znaczy, że właśnie maluch się przegrzewa.
Wychowywanie dziecka w zbyt wysokich temperaturach rozregulowuje jego układ odpornościowy.
Dla przykładu - małe dzieci w Anglii biegają w krótkim rękawku cały rok, nawet przy 9 stopniach w zimie. Nie jest im ani za zimno ani za ciepło. Zawsze w sam raz by żyć i się hartować!

5. Powietrze

“Jesteśmy tym czym oddychamy”

Powietrze powinno być czyste i odpowiednio nawilżone.
Mieszkając w dużym mieście może być trudno o dobre powietrze. Ale na szczęście mamy lasy - częste leśne wędrówki po części zrekompensują nam niedostatek dobrego powietrza i cywilizacyjny smog.
Warto też zmienić to, na co mamy wpływ - dym papierosowy szkodzi szczególnie biernym palaczom, wiemy to nie od dziś.

Czyste i odpowiednio wilgotne powietrze?
Warto zaopatrzyć się w domowy oczyszczacz i nawilżacz powietrza - 2 różne urządzenia, które pomogą nam poprawić jakość powietrza w domu. Stosujemy je nie od dziś.
A do pomiaru wilgotności powietrza posłuży higrometr.

Warto też zadbać o odpowiedni ruch powietrza poprzez dobrą wentylację + dodatkowo nawiew. Jakość powietrza w naszym domu wpływa na stan naszych błon śluzowych, a to one stanowią wrota naszego układu odpornościowego. Ponadto dobre, świeże powietrze wpływa odpowiednio na nasze samopoczucie. Dla przykładu - ból głowy może wynikać ze zbyt wysokiej temperatury i przebywania w niewystarczająco przewietrzonych pomieszczeniach.

6. Ruch - spacery codzienne

Pamiętajmy o krótszych i dłuższych spacerach jesienno-zimowych. Na wiosnę czy lato nie trzeba o tym przypominać, ale gdy na zewnątrz robi się chłodniej, to automatycznie mniej się ruszamy, a to zły wskaźnik wpływający na nasze samopoczucie psychofizyczne i zdrowie.

Ruch to naturalny immunostymulant, czego dowodzą liczne badania. Umiarkowana i regularna aktywność fizyczna zdecydowanie podnosi poziom naszej odporności.

7. Higiena, ale nie nadmierna

Higiena jamy ustnej - czy z małym dzieckiem warto chodzić do dentysty?
Zdecydowanie tak. Dentysta pomoże nie tylko ocenić stan zębów dziecka i to czy są odpowiednio czyszczone (2 razy dziennie, rano, wieczorem, odpowiednia szczoteczka i pasta dostosowana do wieku dziecka, regularna wymiana szczoteczki zwłaszcza po większych infekcjach), ale również powinien zwrócić uwagę na wysokość podniebienia i ewentualną potrzebę konsultacji ortodontycznej. To wszystko ma związek z rozwojem mowy u dziecka, niekorygowane wady mogą prowadzić do poważnych problemów rozwojowych dziecka. Także lepiej zawczasu niż za późno.

Higiena rąk - ręce myjemy, ale zdroworozsądkowo. Warto wyrobić u dzieci nawyk mycia rąk przed posiłkami.  Z kolei zbyt częste mycie i dezynfekcja rąk preparatami na bazie alkoholu u dorosłych prowadzi do zabijania naturalnej bariery lipidowej.

8. Diagnostyka i szczepienia

Profilaktyczne badania - warto wykonywać, zwłaszcza, gdy mamy wątpliwości co do stanu zdrowia dziecka, coś nas niepokoi. Czasem rozmowa ze specjalistą lekarzem może uspokoić, pozwoli zrozumieć obecny stan zdrowia dziecka. Spokojny rodzic=spokojne dziecko. Dzieci doskonale przejmują stan emocjonalny rodzica. Jednak co do diagnostyki, staramy się czynić to bez przesady, bo zbyt częste chodzenie do lekarza z dzieckiem zwłaszcza w okresie wzmożonych infekcji może spowodować więcej strat niż korzyści. Pamiętajmy, że w poczekalni i gabinecie są też inne chore dzieci z różnymi rodzajami infekcji. Osłabiony układ odpornościowy dziecka łatwiej może zarazić się innymi patogenami. Także polecam tu złotą zasadę - rozsądek.

Skuteczność szczepień jest bardzo wysoka, ale oczywiście nie jest "absolutna". Niemniej jednak jeśli pomimo szczepienia dziecko zachoruje na daną chorobę, to jej przebieg będzie znacznie szybszy i łagodniejszy. A co ważne, zmniejsza się też ryzyko wystąpienia trwałych powikłań pochorobowych.

9. Miłość i czas

Przedostatni filar to filar, który buduje odporność psychiczną. Bowiem nasza psychika ma ogromny wpływ na odporność. To, jak wygląda nasza codzienność kształtuje nas - naszą odporność. Tu warto zadać sobie pytanie - czy mamy czas, by wspólnie zjeść śniadanie, obiad czy kolację nie tylko w weekend? To właśnie takie codzienne nawyki, pielęgnowane rytuały tworzą więzi rodzinne.

W momencie, gdy dziecko choruje czas się zatrzymuje, zmieniają się plany i komplikuje życie. Jednak pomimo to, kluczowe jest by niejako "wznieść się ponad to" i w tym niełatwym czasie dać dziecku przestrzeń do chorowania -  wsparcie i wyrozumiałość. Ta atmosfera, która otacza dziecko w czasie chorowania jest bezcenna i wbrew pozorom to właśnie atmosfera pełna miłości, zrozumienia i spokoju pomoże dziecku wrócić do zdrowia szybciej.

Czas - najcenniejsza rzecz w XXI wieku, jaką możemy dać sobie i naszemu dziecku, zarówno w zwykłej codzienności, jak i w czasie chorowania i zdrowienia.

10. Wyjazd

Raz na czas warto zorganizować choćby mały, krótki wyjazd.  Nie muszę opisywać jak bardzo zmiana otoczenia, powietrza i klimatu wpływa na nasz stan psychofizyczny. To odpoczynek dla ciała i ducha w gronie najbliższych osób. Absolutnie bezcenne.

Co ponadto?

Dodatkowo można wspomagać się podczas budowania odporności środkami, które mobilizują układ immunologiczny do wzmożonej pracy, ale nie są środkami na niechorowanie. Można je stosować doraźnie i nie wszystkie naraz. Z przerwami. Rozsądnie i umiarkowanie.

Zobacz: 10 sposobów, by dodatkowo wzmocnić odporność

* Szczepionki immunostymulujące?

Taka “szczepionka odpornościowa” to zawarty w proszku wyciąg z kilku bądź kilkunastu szczepów bakterii wywołujących najczęstsze infekcje górnych dróg oddechowych i nosogardzieli. Stosuje się je w 3 fazach (3 miesiące) w cyklu naprzemiennych okresów stymulacji i odpoczynku.
Czy są skuteczne? Jednemu dziecku pomagają, drugiemu nie. Podane za wcześnie mogą zaszkodzić. Tak było w naszym przypadku, syn mając ponad 3 lata dostał 2-gą dawkę - infekcje wzrosły i miały gorszy przebieg. Może warto podawać je starszym dzieciom z mocniejszym układem odpornościowym. Do rozważenia potrzeba ich stosowania w indywidualnym przypadku przy konkretnych wskazaniach.

Nie ma żadnych wytycznych by regularnie stymulować odporność dzieci. Wskutek stałego stymulowania można doprowadzić do rozregulowania organizmu i spadku odporności.

Podsumowanie

Chorowanie i zdrowienie dziecka jest naturalnym etapem rozwojowym i nie da się tego uniknąć. Jest to etap konieczny, by organizm nabył kompetencji na całe dorosłe życie.

Gdy przyjdzie choroba - daj dziecku dobre jedzenie, dobre powietrze i święty spokój (czas na chorowanie). To etap rozwoju, więc nie bądźmy na siebie źli, bo zazwyczaj to niczyja wina.

Dobra woda, dobre powietrze, dobra zbilansowana dieta , regularny sen i ruch oraz reszta wyżej wymienionych filarów budowania odporności.
Co do suplementów diety - ostrożnie, z głową. Jestem zwolenniczką by suplementy w postaci oleju z czarnuszki czy pyłku pszczelego stosować interwałowo, nie cały rok. Szczególnie w okresie jesienno-zimowym. W czasie regeneracji i zdrowienia dodatkowe stymulowanie układu odpornościowego może zaszkodzić.

Na pytanie, czy dziecko może nie chorować wcale odpowiedź jest już raczej znana. Statystycznie raptem 2 procent dzieci nie choruje w ogóle. Także szansa, że wasze dziecko nie będzie chorować jest raczej nieduża. Lepiej pogodzić się z faktem, że w wieku przedszkolno-szkolnym dzieci chorują, bo jest to czas kiedy ich niedojrzały układ odpornościowy dopiero się uczy, nabiera kompetencji na całe życie. Zachowajmy energię na to by kompleksowo wpłynąć na budowę układu odpornościowego w różnych obszarach niż na siłę próbujmy utrzymać dziecko w całkowitym zdrowiu, wyrządzając mu więcej krzywdy niż dobra. Balans przede wszystkim. Dbanie o odporność to po prostu dbanie o dobry rozwój dziecka. Oczywiście bez przesady.

To wszystko, o czym tutaj napisałam sprowadza się w zasadzie do jednego kluczowego stwierdzenia - HOMEOSTAZA. Homeostaza to stan równowagi w organizmie, zarówno tej fizjologicznej, jak i emocjonalno-psychicznej. Warunkiem zdrowia jest właśnie zapewnienie naturalnej równowagi w organizmie.

Jak sobie radzić gdy przyjdzie przeziębienie, choroba - artykuł niebawem.

Dużo zdrowia! :)

Bibliografia:

M. Korczyk (Pan Tabletka) "Odporność" oraz "Budujemy odporność w żłobku i przedszkolu"